تاریخچه استفاده از زیورآلات در ایران

از دوره‌های مختلف، آثار باستانی و صنایع دستی گوناگونی که نشانه هایی از استفاده زیورآلات را نشان می دهد به جا مانده است و استفاده از آن ها در بین ایرانیان و طبقه ی اشراف مرسوم بوده است. با توجه به تحقیقات انجام شده، استفاده از زیورآلات در ایران به صدها سال قبل از میلاد مسیح برگردد و رد پای اشیای قیمتی در آثار به یادگار مانده از آن دوران دیده می شود.

امروزه، جواهرات و زیور آلات ایران باستان در اقصی نقاط دنیا، چشم ها را خیره می کند و مشاهده کنندگان در موزه های معروف بین المللی خلاقیت و توانمندی حیرت برانگیز سازندگان ایرانی در ساخت جواهرات را تحسین می كنند.

ایران، کشوری بسیار غنی از لحاظ دستاوردهای مادی و معنوی است و دارای قوم های مختلف با سنت ها، آداب و رسوم خاص خود می باشد. دو هزار سال قبل از میلاد، ساکنان فلات ایران جواهرات و زیور آلات را با دانه و مهره هاى رنگى می ساختند و علاقه ی خود را به تزئینات و زیور آلات نشان می دادند.

ایران قطب تاریخی زیور‌آلات

جواهرات و زیور آلات، به عنوان قطعه ای از لباس در میان اقوام مختلف مورد استفاده قرار می گرفته است و مردم ایل قشقایی و عرب های منطقه ی خوزستان از گردنبند مهلو، گردنبند میخک، گردنبند مهره ای، عنبردان، قاب قرآن، النگو و دستبند مهره ای، گیسوبند و بازوبند استفاده می کردند.

در حکومت‌ها و دوره‌های مختلف حاکم در ایران، نشانه های زیادی از ساخت و استفاده از زیورآلات دیده می شود و نقش و نگارهای زیبا و خاصی می باشند و امروزه بسیاری از آن‌ها به عنوان شیء عتیقه در موزه‌های سراسر جهان نگه داری می‌شوند.

برای ساخت این زیورآلات هم از موادی مانند طلا، مس، نقره و سنگ‌های براق استفاده شده است، زیرا ایران دارای معادن سنگی و فلزی مختلف می باشد و به همین دلیل است که در آثار فرهنگی به جا مانده از گذشته، وسایل تزئینی و زیور‌آلات بسیار زیادی وجود دارد که با استفاده از سنگ‌ها و فلزات گران ‌بها ساخته شده‌اند.

دیگر اینکه، ایران، دارای تاریخ کهن و تمدن تحسین ‌برانگیز است و توجه به زیبایی و اجسام جذاب جزو خصوصیات تمدن ایرانی می باشد و باعث شده است، که تمدن ایران باستان به عنوان یکی از خواستگاه‌های ساخت زیورآلات و جواهر شناخته شده است.

تاریخچه استفاده از زیورآلات در ایران قبل از اسلام

به طور کلی، تاریخچه ی استفاده از زیورآلات در ایران به دو بخش قبل و بعد از اسلام تقسیم می شود و از دو هزار سال پیش از میلاد مسیح، ایرانیان با استفاده از مهره‌های رنگی و فلزاتی مانند مس، دستبندها، گردنبندها، پابندها و قطعات مختلف دیگری را می‌ساختند و زنان و مرادان از آن ها استفاده می کردند.

زیورآلات در دوره هخامنشیان

در دوره هخامنشیان، زیورآلات بر اساس سنت‌ها و آیین‌های باستانی و مذهبی ساخته می‌شد و بسیاری از این قطعات در قالب بازوبند، دستبند، پلاک، انگشتر، شمسه و … در نگاره‌ها و حکاکی‌های بجا مانده کشف شده است.

در این دوره توجه بسیار زیادی به سنگ‌های گران ‌بها می شد و کوروش کبیر برای اولین بار سکه ی طلا را با نام داریک ضرب کرد و تا قبل از این دوره از سکه‌های مسی و نقره برای تبادل ارزش استفاده می‌شد.

زیورآلات در دوره اشکانیان

در این دوره، طراحی‌های زیورآلات باشکوه‌ تر و زیباتر شد و ساخت زیورآلات توسعه یافت و اجسام کوچک اهمیت زیادی پیدا کردند. از زیور‌آلات برای تزئین فضا استفاده می کردند و با توجه به علاقه ای که داشتند، قطعات را درخشان تر ساختند.

زیورآلات در دوره ساسانیان

این دوره، سرآمد تاریخچه ی استفاده از زیورآلات در ایران قبل از اسلام است و مواد مختلفی به عرصه ی ساخت زیورآلات اضافه شدند و طلا به عنوان اصلی‌ترین بخش جواهرات و زیورآلات جلوه زیبایی پیدا کرد. در این دوره، پادشاهان علاقه ی شدید به استفاده از زیورآلات طلا و تلفیق طلا با سنگ‌های قیمتی داشتند و دوره ی رشد زیورآلات در این دوره بوده است.

تاریخچه استفاده از زیورآلات در ایران بعد از اسلام

پس از فتح ایران به دست مسلمانان، هنرهای مختلف از جمله زیور آلات تحت تاثیر اسلام قرار گرفت و علاوه بر تلفیق هنر ایران و اسلامی، آداب و رسوم مسلمانان و اعراب نقش بسیار مهمی برای تعیین مسیر هنرمندان داشت.

بسیاری از زیورآلات و جواهرات برای مدح و ستایش افراد ساخته ‌شد و به جای اشیای قیمتی در کاخ‌ها و خانه‌های سلطنتی باشیم، از فلزات گران‌بها و سنگ‌های قیمتی برای میناکاری، برجسته‌کاری و نقاشی دیواره‌ها و سطوح مساجد و مکان‌های زیارتی استفاده می شد.

قبل از ورود اسلام، از تکنیک‌های کلاسیک روم شرقی، در روند ساخت زیورآلات استفاده می شد و بعد از گسترش اسلام در ایران، سنت ایرانی با تکنیک غربی و مفاهیم اسلامی ترکیب شده و در ساخت آثار هنری و به تبع آن زیورآلات استفاده می شد.

زیورآلات در دوره تیموریان

در این دوره، شاهان علاقه ی زیادی به استفاده از زیورآلات داشتند و آثار به جا مانده از آنها را بناها می توان دید. در این دوره زنان برای موی خود از زیورآلات استفاده می کردند و به عنوان یک وسیله ی تزئینی برای عموم جامعه پنداشته شد.

زیورآلات در دوره صفوی

مینیاتورهای باقی مانده از دوره ی صفوی نشان دهنده اهمیت زیاد به زیورآلات و جواهرات بوده است و از نظر معماری و فرهنگی، یکی از دوره‌ های باشکوه تاریخ ایران است. آثار به جا مانده از این دوره، بر تکنیک‌های مدرن و غربی برتری داشت و زیورآلات نیز با توجه به آداب و رسوم آیینی ساخته می‌شد. در واقع دوره ی پایانی برای تاریخچه ی استفاده از زیورآلات در ایران به شکل سنتی می باشد و بعد هنر غربی نقش زیادی در طراحی اجسام مختلف مانند زیور آلات داشت.

زیورآلات در دوره قاجاریه

در این دوره فرهنگ و هنر ایرانی تغییرات بسیار زیادی کرد و سبک غربی مورد حمایت شاهان قجری قرار گرفت و زیورآلات سنتی و کهن مورد بی‌توجهی قرار گرفتند. شاهان و درباریان، به مرور تحت تاثیر ظواهر زیبای ساخته‌های غربی قرار گرفتند.

با توجه به مطالب ذکر شده در این مقاله، تاریخچه ی استفاده از زیورآلات در ایران نشان دهنده ی، تغییرات بسیاری از سنت‌ها و آیین‌های مختلف و سبک ساخت زیورآلات می باشد و سبک غربی و طراحی‌های مدرن توانسته‌اند ذهن مخاطب را بیشتر درگیر کنند و سهم بزرگی از بازار این صنعت را به خود اختصاص دهند.

البته توجه داشه باشید که این تغییرات، دلیل بر برتری هنر غرب نسبت به هنر ایرانی نمی باشد و زیورآلات ساخته شده به وسیله ی ایرانیان در گذشته برتری بسیار زیادی نسبت به دستاوردهای صنعتی غرب دارد.